Bình thản chịu đựng (Nhẫn nại)

Ứng phó với một sự kiện hay một vấn đề, chúng ta thường có thói quen hành động vội vàng, thiếu ý thức minh bạch, theo cảm tính hoặc quan niệm đã được lập trình sẵn trong bộ nhớ của chúng ta. Điều gì trái ý chúng ta liền giận dữ phản kháng, và cố gắng loại trừ càng sớm càng tốt; điều gì vừa lòng thì thích thú nắm bắt ngay và nỗ lực chiếm hữu cho bằng được. Hai thái độ cảm tính và quán tính này thiếu hẳn sự sáng suốt tỉnh thức và sự trầm tĩnh nhẫn nại.



Người trầm tĩnh sáng suốt, thường biết quan sát khách quan mọi sự vật theo bản chất tự nhiên, sẽ không vội vàng phản ứng một cách vô thức như vậy, vì họ biết rằng bất cứ điều gì xảy ra đều có nguyên nhân và điều kiện của nó theo qui trình vận hành tự nhiên của nhân quả. Muốn thấy rõ bản chất của mọi tình huống, chúng ta cần phải biết kham nhẫn, chịu đựng, kiên trì để quan sát rõ ràng, chiêm nghiệm trung thực và lắng nghe trọn vẹn bài học khám phá bản chất sự thật.

Ngay cả khi bạn cố gắng hành thiền với tham vọng loại bỏ phiền não khổ đau để đạt đến lý tưởng an lạc, hoặc sở hữu những khả năng siêu nhiên, cũng chứng tỏ rằng bạn thiếu kiên nhẫn trong quán chiếu khách quan những phiền não khổ đau này để thấy ra bản chất thực của chúng. Vì vậy, thực ra, bạn đang cố gắng lẩn tránh thực tại như nó đang hiện hữu.

Trốn tránh thực tại để theo đuổi một viễn ảnh lý tưởng chỉ là thả mồi bắt bóng, vì không biết rằng mọi sự tốt đẹp nhất đều đã viên mãn ngay nơi thực tại hiện tiền này. Cho nên để thấy ra thực tại vi diệu đó, chúng ta không thể tránh đối diện sự thật mà cần phải có đủ can đảm, chân thành mới có thể kham nhẫn chịu đựng tất cả mọi pháp đến và đi như những yếu tố cần thiết cho bài học từ bi và giác ngộ.

Điều chúng ta cần không phải là những sở đắc tương lai mà là khám phá thực tại. Vô minh, tức không thấy ra sự thật tại đây và bây giờ, là khởi đầu của phiền não khổ đau trong luân hồi sinh tử. Không thể chấm dứt những phiền não khổ đau này khi vô minh còn đó, hay khi thực tại vẫn chỉ là ảo tưởng trong tâm thức chúng ta.

Khi nghe có một vị đạo sư ở một chân trời nào đó có thể truyền dạy phương pháp đạt được những khả năng siêu việt như thần thông, pháp thuật v.v… thì ít người kiềm chế được lòng tham của mình. Bạn chẳng ngần ngại, từ bỏ tình trạng thực tại của mình, lên đường tầm sư học đạo, sẵn sàng tuân thủ mọi chỉ dẫn hay luật lệ của ông ta, với hy vọng mau chóng đạt được trạng thái siêu huyền lý tưởng, mà bấy lâu bạn hằng mơ ước. Nhưng lý do nào thúc đẩy những ước mơ đó? Đơn giản chỉ vì bạn không kham nổi tình trạng bất toàn, bất như ý của cái ngã hiện tại, nên luôn tìm cầu một bản ngã toàn bích, như ý, ở tương lai.

Thực ra, không có năng lực nào tốt hơn khả năng có thể kiên trì nhẫn nại trước mọi thử thách cam go đầy phiền não khổ đau trong cuộc sống để học ra bài học giác ngộ của chính mình, với một tâm hồn bình thường giản dị. Bởi vì, tâm chúng ta càng giản dị càng dễ dàng nhẫn nại, càng nhẫn nại càng trầm tĩnh, khi có trầm tĩnh mới sáng suốt thấy rõ lẽ thật của cuộc sống. Vậy vấn đề không phải là tránh né phiền não khổ đau hay mong cầu bình an hạnh phúc mà an lạc chỉ đến khi chúng ta nhận ra bản chất thật của cuộc đời.

Giác ngộ giải thoát không có nghĩa là tìm đến một chân trời lý tưởng thường, lạc, ngã, tịnh, mà chính là nhận chân bản chất của đời sống là vô thường, khổ não, vô ngã, bất tịnh. Và chính nhẫn nại giúp chúng ta có đủ can đảm đối mặt với sự thật khó chịu này để nhận chân ý nghĩa đích thực của cuộc sống. Nhờ đó mọi phiền não mới thực sự chấm dứt hoàn toàn để bạn có thể ung dung trong ràng buộc, tự tại giữa khổ đau với một nụ cười an nhiên, vô úy.

Cuộc sống, quả thật, đầy phiền não khổ đau, nhưng đó cũng chính là cơ hội tốt nhất cho giác ngộ giải thoát. Khổ đau là lời cảnh tỉnh sống thực nhất cho chúng ta biết mình đã mắc phải sai lầm nào. Theo Đông y “Thống tất bất thông” (Đau tức không ổn). Như đau bụng cho chúng ta biết đã ăn uống thiếu vệ sinh, chẳng hạn. Vậy thật thông minh, chính xác khi nói rằng:

Con người là kẻ học nghề,
Mà thầy là nỗi ê chề đớn đau,
Không ai tự biết mình đâu,
Nếu chưa từng trải đớn đau nhiều bề.

Điều chính yếu là bạn có biết cách lấy khổ đau làm bài học giác ngộ không hay để cho khổ đau đẩy bạn vào vực thẳm, như một danh ngôn đã nói: “Cảnh khổ là nấc thang cho bậc anh tài, là kho tàng cho người khôn khéo và là vực thẳm cho kẻ yếu đuối”.

Vậy cuộc đời là một trường học giác ngộ mênh mông vô tận. Và những vị thầy lỗi lạc nhất chính là những cảnh ngộ mà chúng ta gặp trong suốt đời mình. Những vị thầy tận tụy này, không ngừng chỉ dạy chúng ta biết cách sống, cách ứng xử, cách học ra chân lý nơi chính mình và cuộc đời; huấn luyện chúng ta những đức tính cần yếu như nhẫn nại, yêu thương, cảm thông, chia sẻ v.v.

Nói cách khác, đời là tấm gương phản ánh trung thực nhất diện mạo chúng ta trong mọi tình huống. Và bài học giác ngộ chính xác nhất không phải là một phương pháp cố định nổi tiếng nào để chúng ta phải tuân thủ suốt đời, mà chính là những diễn biến luôn đổi thay trong thái độ chúng ta nơi sự tương giao với từng cảnh ngộ hàng ngày.

Ví dụ, khi có người mạt sát bạn, đó là vị thầy đang trực tiếp chỉ cho bạn thấy chính xác nhất diễn trình phản ứng của bạn ngay lúc đó là gì: bình tĩnh hay nóng giận, dịu dàng hay hung dữ. Vậy mà bạn không đủ kiên nhẫn để học và nhận chân sự thật ngay đó trong tình trạng hiện thực của nó. Bạn để nó qua đi, ẩn vào đáy sâu vô thức, rồi loay hoay tìm kiếm cây đũa thần từ một vị đạo sư lừng danh, hay một phương pháp thiền của một thiền sư nổi tiếng, tin rằng nhờ đó tương lai bạn sẽ đạt đến thiền định, trí tuệ, thần thông, Cực Lạc hay Niết-bàn. Nhưng nếu bạn không trở lại để thấy nó (ehipasiko) trên chính nó (opanayiko), thì làm sao tự mình thấu rõ (paccttam veditabbo) thực tại ngay đây (sandiṭṭhiko)

Nhẫn nạilà khả năng kiềm chế thân tâm trước những xung động quá mức hay những tình cảm bốc đồng, không những chỉ sân hận mà cả tham lam, ngạo mạn, ích kỷ, tật đố v.v. đặc biệt là những thói hư tật xấu hay sự nghiện ngập đã tập nhiễm lâu ngày. Như vậy, người nhẫn nại là người biết làm chủ bản thân không bị lôi cuốn theo những cảm xúc vô thức.
Nhẫn nhịn là sự nhượng bộ khi bạn sẵn sàng tự nguyện nhường bước trước một áp lực, không phải vì sợ hãi, mà vì bạn biết rõ rằng giương buồm trước bão tố không những vô ích mà còn tự rước họa vào thân. Ví dụ như trước sự đe dọa hung dữ, ương ngạnh của dạ-xoa Alavaka, đức Phật vẫn nhu thuận, không tỏ thái độ bực tức, khinh mạn, ghét bỏ, kinh sợ hay thù nghịch. Nhưng cuối cùng dạ-xoa Alavaka kẻ tự phụ hiếu thắng lại bị khuất phục trước đức tính nhu hòa nhẫn nhịn của Phật.